Kamis, 08 Maret 2012

ASAL MULA PENYEBUTAN HAKEI


Kata Hakei berasal dari kata Ha Kei-Hie Sah yang artinya ”Oh Begitukah” sebagai ucapan atau ungkapan rasa terkejut orang Ma’anyan. Rasa terkejut itu muncul saat terjadi penolakan terhadap sesuatu hal yang dianggap aneh. Kemunculan kata Hakei terjadi sekitar ±600 tahun silam yang ditujukan kepada seorang tokoh Ma’anyan yang sangat dihormati di Nansarunai saat melaksanakan upacara adat Ijambe kepada Dato Burungan. Pada masa pemerintahan Raja Datu Tataran Wulan, Miharaja Pipangkat Amas atau Amah Jarang dikerajaan nansarunai sekitar tahun 1348 – 1358, berdasarkan kesepakatan bersama masyarakat kerajaan nansarunai akan melaksanakan upacara ijambe kepada tokoh maanyan yang sangat dihormati di kerajaan nansarunai yang bernama dato burungan, yaitu tokoh saat pengembaraan masyarakat maanyan dari watang helang ranu, tane ngagang wunrung menuju tane sarunai, taliku ngamang talam. Maka dipanggilah Seluruh masyarakat kerajaan nansarunai beserta anak-anak, cucu-cucu, cicit-cicit serta selurung keturunan dato burungan baik yang ada dikerajaan nansarunai maupun berada diwilayah lain diminta datang kekerajaan nansarunai. Salah satunya tokoh ma’anyan yang diundang bernama Mantir Kaki yang tinggal di Gunung Pikabuan Nyawung, puhaluan nansaramai anak dari Damung Puntara Hala Maleh, Miharaja Kabeh Lalan anrau yang menikah dengan Dara Pangsung Kasa Sura Ibu Turus Riwut, mereka mempunyai dua orang anak yaitu Mantir Kaki merupakan putra sulung dan adik mantir kaki bernama Ratu Nguluh Langit. Sesampainya mantir kaki ke kerajaan nansarunai, ternyata tingkah laku Mantir Kaki berbeda dengan tingkah laku saudara-saudarinya yang lain, ia berpuasa dan mengharamkan makanan Babi. Ketika ditanyakan, ”kenapa gerangan kamu puasa dan mengharamkan memakan babi?” Mantir Kaki mengatakan ”aku haut uma here tuhi (aku sudah ikut orang sebelah). Ketika Mantir Kaki mengatakan hal tersebut terkejutlah ayah, ibu, paman, bibi dan saudara-saudarinya dengan mengatakan ”Ha Kei-Hie Sah. Karena suatu kebiasaan sangat suka memberi gelar kepada seseorang, ketika hal tersebut dianggap aneh dan lucu dan mudah untuk menjadi olokan ketika bertegur sapa, hal itu pula ditunjukan kepada Mantir Kaki. Maka mulai saat itu Mantir Kaki bergelar Hakei.
Sejalan dengan perjalan waktu, kata Hakei ditujukan kepada seseorang yang sifatnya sama dengan perilaku Mantir Kaki yaitu, ketika seseorang berpuasa dan mengharamkan memakan Babi. Namun demikian, karena seseorang itu berpuasa dan mengharamkan memakan Babi sama dengan Mantir Kaki berarti dia juga merupakan saudara orang Ma’anyan.
Saat berdirinya kerajaan Islam pertama ditanah air, yaitu kerajaan Malaka pada tahun 1384, dengan raja bernama Sultan Muhammad Syah, yang sebelum masuk Islam bernama Permaisura. Pada saat ini orang Ma’anyan belum mengetahui Islam itu apa dan siapa. Yang mereka ketahui adalah saudara Mantir Kaki karena mereka berpuasa dan mengharamkan memakan Babi. Bukti pengaruh Malaka sampai ketanah Ma’anyan adalah saat orang Malaka datang berdagang berjual buah nenas ke kerajaan nansarunai. Hingga muncul kebiasaan oleh orang Ma’anyan mengatakan buah nenas tersebut adalah “wua Malaka” yang berarti buah yang berasal dari Malaka. Pengaruh agama Islam di tanah air meluas dan dikenal sebagai agama baru.  Tetapi pengaruh agama Islam ini tidak terlalu kuat dikerajaan Nansarunai yang dibawa oleh para pedagang yang berasal dari Malaka. Pada tahun 1520-an ketika Negara Dipa di tanjung negara berubah menjadi Kerajaan Banjar dengan menyatakan bahwa agama Islam adalah agama resmi kerajaan dimana seluruh kerajaan menganut Agama Islam, maka mulai saat itu orang Ma’anyan mengetahui agama Islam. Sejak itu mereka juga mengetahui bahwa agama Mantir Kaki dahulu adalah agama Islam. Jadi, kata Hakei oleh seluruh orang Ma’anyan Kampung Sepuluh, Banua Lima dan Paju Epat ditujukan kepada seseorang yang beragama Islam yang berarti saudara orang Ma’anyan karena mereka adalah Utus Gawe (keturunan) dari Mantir Kaki. Orang Ma’anyan yang masuk agama Islam disebut Bahakei.
Tanuhien Mantir Kaki
Hingka Gunung Pikabuan Nyawung, puhaluan nansaramai. Gunung pikabuan judi, pikunyalan ningkah utang. Lemung wua nakatapi, mait eui ngungkung rawen, aluh-aluh gunung sangarasi anem watu suei malem. Lemung wua nakatapi mait uei ngungkung wakat, aluh-aluh gunung sangarasi anem watu suai pangkat
Balai adu nyawung, jaru sipat nansaramai. Balai adu judi jaru sipat ngulang tali. Hang iwa batang inupian rayu rantau inungkaran. Inapian batang alur wunsan, umak nyarangan rakun. Uneng tantamau widang kuning, karunrun paying hijau. Kumpai amas lalumet, banta mirah laleku. Minau hi kaki, ratu ngaluh langit. Itawua hiring, umpe jumpun nikalawit, nulu damung tanang gasinsingan, kaki nete buhur langit. Nulu damung tanang garisingan, kaki nete buhur langit. Nulu damung nyamalingan ranu, dua basa wayung rirung. Kahenrep kakau jengah bunan, balimpau puru lamunganyan. Nulu damung nyalalingan apui dua dasa inrang nyala. Ekat karakit panruwian jatuhu kasia tutung pangenken riwu. Nawu dumung nyamalingan tawu, dua basa ngansa’isau. Ekat pakai nuwu batang luau langit ngasa’isau punsan balai anrau. Katuwu lubuk hanu raga, kasa’isau ulak sampan agung. Agung purun galis kemampung ganing raya jamaku mibul. Bangka unru galis makumampung, gusi wulan jarah makumibul. Nulu damung nyamalingan riwut. Dua basa tumpuk luwung kahuar putut watantangun, kahika minggar. Inau kaki bapuasa, turun awing bakulami. Burung lalu tiup, burung lalu mati. Angin lalu tiup, angin lalu pagat. Seratus mati setahun, seribu pisis hilang sabintang. Satahun kada makan nasi, sebulan kada nungkas sajang. Makan nasi surung-surung baras kukus anak bujangan
Lalauahan hati duyung, lalauhan iwek sada. Kakumur banyu nyiur isagigi garagan bintang minum banyu dai buluh, balalu katumpuk marajam pahit. Batudung nyiru, bapuhara lasung, batihang bajarujak
Habang bibir kaki bapuasa, hirang gigi awing bakumali. Nipis awak kaki bapuasa, hayur tunang awing bakumali. Baparang pujar, jaya bapangkat wasi, bisa baduduk dijuntai waringin basaning dihalun munala, bisa bapuharu lasunng batihang bararujak. Bisa badagang diatas banyu, bisa bapurahu lasung batihang bararujak bisa badagang diatas banyu bakasisanditangan wayuh rirung. Babini anak diwata, baksisan bungsu tiamulau. Bakain haminang laut, babat banang gilingan jawa. Balaung daluang abang, tamping dara dairing kuning
Babaju nang ngunang-ngunang, lama jawa luyuh langit. Balaung dalaring kuning tapung dara dalaring hijau. Bakaris samulaka rupa munyan hanya muda. Bawawar benang maker jawa. Batitian dimakpanyang. Bajalan diatas ulak pasang lanung
Bisa badagang diatas gunung, balayar dumi tangah meru. Babini anak bujang, bakasisan bungsu baru mana. Batitian di sihal maling bajalanan gajah malumpat. Bakian tingkah wawayangan, babat banang linang ngari. Bakaris batara Gaguyangan, warangka kayu si’akar bahar, bakapala amas bungkal katinawung, parimata amas surai, amas surai tikar bangung
Bisa badagang diatas langit, belayar demi tangah wulan. Babini anak bidadari. Baksisan bunsu singalahing. Bakain haminang langit babat banang gilingan wulan. Bakaris kansir saritan, warangka kayu si’akar bahar
Bisa badagang diatas balai, balayar tangah jaru. Babini bintang pinutiri, bakasisan mena raden galung. Nulu damung pambuka pintu, muji Raden Pangurak lawang, pambuka pintu agung, pangurak lawang ganing. Baduduk manyingang tanah badiri mangkap rakun. Nulu damung kaki mangkat lalunguh wulan welum. Nulu damung nyamalingan riwut, dua basa tumpuk luwung, katepuraan pusi gansa, kasi’eh jangkeng wilas mingar
Batandik baigal kaki bapuasa, saindak sawangan awang bakumali. Mandangar bunyi agung ganing, ninak papan mingar.
Disusun Oleh : Wahyu Hadrianto, S.Th



1 komentar:

  1. lalu bagaimana sejarah kata "ungkup" orang dayak yang menganut kristen ??

    BalasHapus